سنگ پیریت / Pyrite

۱• مقدمه

سنگ‌ها و کانی‌ها از دیرباز نه تنها به‌عنوان منابع طبیعی و مواد اولیه در صنایع مختلف اهمیت داشته‌اند، بلکه به دلیل ظاهر منحصربه‌فرد و باورهای فرهنگی و معنوی نیز جایگاه ویژه‌ای در زندگی انسان‌ها پیدا کرده‌اند. یکی از این سنگ‌های چشمگیر و پر رمز و راز، پیریت است که به‌دلیل درخشش طلایی‌رنگش به نام «طلای ابلهان» شهرت یافته است.
پیریت با فرمول شیمیایی FeS₂ یکی از فراوان‌ترین سولفیدهای آهن در پوسته زمین به شمار می‌رود و به‌خاطر رنگ طلایی و جلای فلزی خود اغلب با طلا اشتباه گرفته می‌شود. این سنگ نه تنها در علم زمین‌شناسی و صنایع کاربردهای گسترده‌ای دارد، بلکه در تاریخ، فرهنگ و باورهای معنوی نیز حضوری پررنگ داشته است.

۲. تاریخچه و کشف پیریت

پیریت یکی از قدیمی‌ترین کانی‌هایی است که انسان‌ها با آن آشنا شدند. نام آن از واژه‌ی یونانی “pyr” به‌معنای «آتش» گرفته شده است، زیرا در برخورد با آهن یا چخماق جرقه تولید می‌کند و در گذشته برای روشن کردن آتش از آن استفاده می‌شد.

دوران باستان:

تمدن‌های باستانی از جمله یونانیان و رومی‌ها از پیریت برای تولید جرقه و روشن کردن آتش بهره می‌بردند.

برخی شواهد نشان می‌دهد که در تمدن‌های پیشاکلمبی (مانند اینکاها) قطعات صیقل‌خورده پیریت به‌عنوان آیینه‌های ابتدایی استفاده می‌شد.

قرون وسطی:

در اروپا، پیریت علاوه بر روشن کردن آتش، در ساخت فتیله‌چخماق برای اسلحه‌های ابتدایی نیز کاربرد داشت.

برخی کیمیاگران قرون وسطی به دلیل رنگ طلایی آن، پیریت را با طلا اشتباه گرفته و باور داشتند که می‌تواند به طلا تبدیل شود.

دوران مدرن:

پیشرفت علم زمین‌شناسی در قرن‌های ۱۸ و ۱۹، پیریت به‌عنوان یک کانی سولفیدی شناخته و دسته‌بندی شد.

در این دوران استخراج گسترده‌ی پیریت برای تولید گوگرد و اسید سولفوریک آغاز گردید که تحولی بزرگ در صنایع شیمیایی به شمار می‌رفت.

امروزه پیریت علاوه بر جایگاه تاریخی خود، هم در صنعت و هم در حوزه سنگ‌های زینتی و کلکسیونی اهمیت بالایی دارد.

۳. ریشه نام و وجه تسمیه پیریت

واژه‌ی پیریت (Pyrite) از کلمه‌ی یونانی “pyr” به‌معنای «آتش» گرفته شده است. دلیل این نام‌گذاری توانایی این کانی در ایجاد جرقه هنگام برخورد با فلز یا سنگ سخت است. در گذشته، این ویژگی باعث شد که پیریت به‌عنوان یکی از ابزارهای اصلی برای روشن کردن آتش مورد استفاده قرار گیرد.

وجه تسمیه در فرهنگ‌های مختلف:

در زبان لاتین با واژه‌ی “pyrites” به معنای «سنگ آتش‌زا» از آن یاد می‌شد.

در فارسی و عربی قدیم نیز به‌دلیل درخشش فلزی و رنگ طلایی، گاهی آن را «طلای ابلهان» می‌نامیدند، چون افراد بی‌تجربه در استخراج معادن، آن را با طلا اشتباه می‌گرفتند.

در میان معدنچیان اروپایی قرون وسطی، پیریت به نام Fool’s Gold (طلای احمق‌ها) شهرت یافت، چرا که بسیاری امیدوار بودند تکه‌های طلایی در دست دارند، اما بعدها متوجه می‌شدند که سنگی کم‌ارزش‌تر است.

نام‌های دیگر:

در برخی متون قدیمی، به دلیل شباهت به فلز، از آن با عنوان «سنگ آهن درخشان» یاد شده است.

در بازار سنگ‌های قیمتی و کلکسیونی، گاهی با نام‌های محلی یا عامیانه متفاوتی شناخته می‌شود.

به‌طور کلی، وجه تسمیه پیریت ارتباط مستقیم با جرقه‌زایی، درخشش طلایی و شباهت ظاهری به طلا دارد.

۴. ویژگی‌های کانی‌شناسی و زمین‌شناسی پیریت

پیریت یکی از کانی‌های سولفیدی مهم و پر فراوانی است که به‌دلیل ظاهر خاص خود هم در میان زمین‌شناسان و هم در میان علاقه‌مندان به سنگ‌های زینتی شناخته شده است. این کانی ویژگی‌های منحصر‌به‌فردی دارد که در ادامه بررسی می‌کنیم:

ترکیب شیمیایی

فرمول شیمیایی: FeS₂ (دی‌سولفید آهن)

حدود ۴۶/۶۷٪ آهن و ۵۳/۳۳٪ گوگرد در ترکیب آن وجود دارد.

سیستم بلوری

پیریت در سیستم مکعبی (ایزومتریک) متبلور می‌شود.

بلورهای آن اغلب به شکل مکعبی، دوازده‌وجهی پنج‌ضلعی و پیروئدرال (شکل‌های چندوجهی پیچیده) یافت می‌شوند.

رنگ و جلای سطحی

رنگ: زرد طلایی درخشان تا برنزی.

جلا: فلزی، بسیار براق.

به دلیل همین رنگ و جلای خاص است که با طلا اشتباه گرفته می‌شود.

ویژگی‌های زمین‌شناسی

پیریت یکی از رایج‌ترین کانی‌های سولفیدی است و در انواع محیط‌های زمین‌شناسی تشکیل می‌شود.

بیشتر در سنگ‌های رسوبی، آذرین و دگرگونی یافت می‌شود.

معمولاً به همراه کانی‌هایی مانند کوارتز، کلسیت، اسفالریت، گالن و کاسیتریت دیده می‌شود.

پراکندگی در طبیعت

به دلیل پایداری نسبی و وفور عناصر آهن و گوگرد، پیریت در بسیاری از نقاط جهان یافت می‌شود.

این پراکندگی گسترده باعث شده که هم برای زمین‌شناسان منبع مهم اطلاعات زمین‌شناسی باشد و هم برای صنعت یک ماده اولیه ارزشمند.

۵. خواص فیزیکی و شیمیایی پیریت

پیریت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کانی‌های سولفیدی، ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی مشخصی دارد که آن را از سایر کانی‌ها متمایز می‌کند. این خصوصیات نه تنها در شناسایی و تشخیص پیریت کاربرد دارند، بلکه اهمیت زیادی در استفاده صنعتی از آن دارند.

خواص فیزیکی

رنگ: زرد طلایی تا زرد برنزی (گاهی با درخشندگی رنگین‌کمانی در اثر اکسید شدن سطح).

خط (رنگ پودر): سیاه متمایل به سبز یا خاکستری تیره.

جلا: فلزی، درخشان.

شفافیت: کدر (Opaque).

سختی (مقیاس موهس): ۶ تا ۶.۵ → سخت‌تر از فلز طلا (که حدود ۲.۵-۳ است).

چگالی: حدود ۵.۰ گرم بر سانتی‌متر مکعب (کمتر از طلا که ۱۹.۳ است).

رخ: ندارد (Breakage نامنظم و گاهی صدفی).

شکل بلورها: عمدتاً مکعبی، گاهی دوازده‌وجهی و فرم‌های پیچیده بلوری.

خواص شیمیایی

ترکیب: FeS₂ → شامل آهن و گوگرد.

در معرض هوا و رطوبت به‌تدریج اکسید شده و به اکسید آهن (زنگ آهن) و سولفات آهن تبدیل می‌شود.

این واکنش می‌تواند منجر به تولید اسید سولفوریک طبیعی شود که در محیط‌های معدنی پدیده‌ای به نام زهکش اسیدی معادن (AMD) را ایجاد می‌کند.

در دمای بالا تجزیه شده و گوگرد آزاد می‌کند.

خاصیت رسانایی ضعیف دارد (برخلاف فلزات).

نکات مهم در تشخیص

با وجود شباهت ظاهری به طلا، سختی بالا، وزن کمتر و رنگ خط آن باعث می‌شود به‌راحتی از طلا متمایز گردد.

بوی گوگردی هنگام ضربه یا سایش نیز یکی از نشانه‌های بارز این کانی است.

۶. تفاوت پیریت با طلا (طلای ابلهان)

پیریت به دلیل رنگ زرد طلایی و جلای فلزی درخشانش، قرن‌ها با طلا اشتباه گرفته می‌شد و به همین دلیل لقب «طلای ابلهان» را به خود گرفته است. اما این دو ماده از نظر علمی، فیزیکی و حتی اقتصادی تفاوت‌های بسیاری دارند.

تفاوت‌های ظاهری

رنگ:

طلا: زرد براق و گرم، بدون تغییر در شرایط مختلف.

پیریت: زرد طلایی مایل به برنز، گاهی با ته‌رنگ سبز یا رنگین‌کمانی در اثر اکسید شدن.

شکل بلور:

طلا: معمولاً به شکل دانه‌ای یا ورقه‌ای نامنظم.

پیریت: اغلب بلورهای مکعبی یا چندوجهی منظم.

تفاوت‌های فیزیکی

سختی (مقیاس موهس):

طلا: ۲.۵ تا ۳ → نرم، با ناخن خط می‌افتد.

پیریت: ۶ تا ۶.۵ → سخت، حتی شیشه را خط می‌اندازد.

چگالی:

طلا: بسیار سنگین (۱۹.۳ g/cm³).

پیریت: سبک‌تر (حدود ۵ g/cm³).

شکستگی و رخ:

طلا: چکش‌خوار و ورقه‌پذیر.

پیریت: شکننده و خردشونده.

تفاوت‌های شیمیایی

ترکیب:

طلا: عنصر خالص (Au).

پیریت: ترکیب شیمیایی (FeS₂).

پایداری:

طلا: در برابر هوا، آب و مواد شیمیایی بسیار مقاوم.

پیریت: به مرور در حضور رطوبت و اکسیژن اکسید می‌شود و اسید سولفوریک تولید می‌کند.

ارزش اقتصادی

طلا: فلز گران‌بها با ارزش مالی و صنعتی بالا.

پیریت: فاقد ارزش قیمتی به‌عنوان فلز گران‌بها، اما در صنعت شیمی (تولید گوگرد و اسید سولفوریک) و به‌صورت سنگ زینتی کاربرد دارد.

✅ نتیجه: هرچند پیریت در ظاهر شبیه طلا است، اما تفاوت‌های آشکار در سختی، چگالی، شکل بلور و پایداری باعث می‌شود که تنها افراد بی‌تجربه آن را با طلا اشتباه بگیرند.

۷. مناطق و معادن مهم استخراج پیریت در جهان و ایران

پیریت به دلیل فراوانی نسبی در پوسته زمین، در نقاط مختلف جهان یافت می‌شود. این کانی در محیط‌های گوناگون زمین‌شناسی (رسوبی، آذرین و دگرگونی) تشکیل می‌شود و همین موضوع باعث پراکندگی وسیع آن در سراسر دنیا شده است.

معادن و مناطق مهم در جهان

اسپانیا (منطقه ریو تینتو – Rio Tinto): یکی از مشهورترین معادن پیریت در دنیا که از دوران باستان تا امروز مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.

پرتغال: معادن مهمی از پیریت به همراه دیگر سولفیدها.

ایتالیا: به‌ویژه در توسکانی و جزیره البا ذخایر غنی پیریت وجود دارد.

ایالات متحده آمریکا: در ایالت‌هایی مثل کلرادو و پنسیلوانیا.

پرو و بولیوی: در کوه‌های آند ذخایر قابل توجهی از پیریت در کنار سایر کانی‌های فلزی دیده می‌شود.

چین و روسیه: به‌عنوان تولیدکنندگان عمده‌ی مواد معدنی، ذخایر گسترده‌ای از پیریت دارند.

معادن و مناطق مهم در ایران

ایران نیز به دلیل شرایط زمین‌شناسی متنوع، دارای ذخایر قابل توجهی از پیریت است که عمدتاً به همراه سایر کانی‌ها استخراج می‌شود:

زنجان (منطقه انگوران): یکی از مهم‌ترین مناطق سولفیدی ایران.

آذربایجان شرقی و غربی: به‌ویژه در معادن مس و سرب، پیریت به مقدار زیاد یافت می‌شود.

کرمان (مس سرچشمه): پیریت همراه با کانی‌های مس به شکل گسترده وجود دارد.

یزد و خراسان: در کنار کانسارهای آهن و سرب و روی، رگه‌های پیریت دیده می‌شود.

کردستان: در برخی معادن طلای این منطقه، پیریت به‌عنوان کانی همراه طلا دیده می‌شود.

اهمیت اقتصادی معادن پیریت

در گذشته پیریت به‌عنوان منبع اصلی تولید گوگرد و اسید سولفوریک استخراج می‌شد.

امروزه اگرچه گوگرد بیشتر از گاز طبیعی به دست می‌آید، اما پیریت همچنان در برخی نقاط جهان استخراج و برای صنایع شیمیایی، متالورژی و حتی سنگ‌های زینتی استفاده می‌شود.

۸. کاربردهای صنعتی و علمی پیریت

پیریت علاوه بر جذابیت ظاهری، نقش مهمی در صنعت و علوم مختلف ایفا کرده است. هرچند ارزش آن مانند طلا یا نقره نیست، اما ویژگی‌های شیمیایی و فراوانی آن باعث شده در حوزه‌های متنوعی کاربرد داشته باشد.

کاربردهای صنعتی

۱• تولید اسید سولفوریک:

مهم‌ترین کاربرد تاریخی پیریت، استخراج گوگرد برای تولید اسید سولفوریک (H₂SO₄) است.

تا اوایل قرن بیستم، پیریت منبع اصلی گوگرد بود؛ امروزه بیشتر گوگرد از گاز طبیعی و نفت استخراج می‌شود، اما پیریت همچنان در برخی نقاط جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۲• تولید گوگرد و ترکیبات سولفاتی:

از پیریت برای تهیه سولفات آهن، سولفات مس و دیگر ترکیبات شیمیایی استفاده می‌شود.

۳• کاربرد در صنایع فلزی و متالورژی:

گاهی در فرآیندهای استخراج فلزات مانند طلا و مس، پیریت به‌عنوان کانی همراه نقش ایفا می‌کند.

در برخی معادن طلا، ذرات ریز طلا در داخل ساختار بلورین پیریت محبوس‌اند که با فرآوری استخراج می‌شوند.

۴• سنگ‌های زینتی و دکوراتیو:

به دلیل جلای فلزی و رنگ طلایی، پیریت در ساخت زیورآلات ارزان‌قیمت، دکوراسیون داخلی، جواهرات دست‌ساز و حتی به شکل کانی کلکسیونی استفاده می‌شود.

کاربردهای علمی و پژوهشی

۱• زمین‌شناسی و دیرینه‌شناسی:

حضور پیریت در رسوبات می‌تواند نشانه‌ای از شرایط احیایی (کم‌اکسیژن) محیط رسوب‌گذاری باشد.

فسیل‌های پیریتی شده نمونه‌های ارزشمندی برای مطالعه تاریخچه حیات هستند.

۲• کاربرد در انرژی و فناوری‌های نوین:

پژوهش‌های جدید نشان داده‌اند که پیریت به دلیل ترکیب شیمیایی و ویژگی‌های نیمه‌رسانایی، می‌تواند در سلول‌های خورشیدی، باتری‌ها و فناوری‌های سبز مورد توجه قرار گیرد.

جنبه فرهنگی و نمادین

در کنار کاربردهای علمی و صنعتی، پیریت به‌عنوان سنگی نمادین در باورهای معنوی نیز استفاده می‌شود.

۹. جایگاه پیریت در سنگ‌های قیمتی و زیورآلات

هرچند پیریت در رده‌ی سنگ‌های قیمتی گران‌بها مانند الماس، یاقوت یا زمرد قرار نمی‌گیرد، اما به‌دلیل درخشندگی طلایی و ظاهر چشمگیرش، جایگاه ویژه‌ای در صنعت زیورآلات و بازار سنگ‌های زینتی پیدا کرده است.

استفاده در زیورآلات

گردنبند و دستبند: دانه‌های صیقل‌خورده پیریت به‌صورت مهره‌ای برای ساخت گردنبند و دستبند استفاده می‌شود.

انگشتر و گوشواره: قطعات تراش‌خورده یا خام پیریت به‌عنوان نگین به کار می‌روند.

جواهرات دست‌ساز: به دلیل قیمت مناسب و ظاهر درخشان، در آثار هنری و جواهرات فانتزی محبوب است.

پیریت و ترکیب با سنگ‌های دیگر

اغلب در ترکیب با کوارتز و لاپیس لازولی جلوه خاصی پیدا می‌کند.

برخی نمونه‌های طبیعی کوارتز حاوی بلورهای پیریت، در بازار کلکسیونی ارزش بالایی دارند.

ارزش کلکسیونی

بلورهای مکعبی و منظم پیریت به‌ویژه نمونه‌های بزرگ و دست‌نخورده، میان کلکسیونرهای سنگ و کانی بسیار محبوب هستند.

پیریت با بلورهای کامل و زیبا (مثلاً از معادن اسپانیا و پرو) می‌تواند ارزش بالایی در بازار داشته باشد.

مزایا و محدودیت‌ها در استفاده جواهری

مزایا: رنگ طلایی براق، سختی مناسب (۶–۶.۵ موهس)، قیمت پایین‌تر از طلا و سایر جواهرات.

محدودیت‌ها: شکننده بودن (در برابر ضربه ممکن است خرد شود) و حساسیت به رطوبت (اکسید شدن و تغییر رنگ در طول زمان).

✅ نتیجه: پیریت هرچند یک سنگ قیمتی لوکس محسوب نمی‌شود، اما در بازار جواهرات هنری، فشن و کلکسیونی جایگاهی ارزشمند دارد و به دلیل شباهتش به طلا همیشه مورد توجه بوده است.

۱۰. باورها، انرژی درمانی و نمادهای معنوی پیریت

پیریت نه تنها به دلیل ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی مورد توجه است، بلکه در طول تاریخ جایگاهی ویژه در باورهای معنوی، انرژی درمانی و فرهنگ‌های سنتی پیدا کرده است.

باورهای سنتی و نمادین

در بسیاری از فرهنگ‌ها، پیریت نماد ثروت، خوش‌شانسی و حفاظت در برابر انرژی‌های منفی محسوب می‌شود.

نام «طلای ابلهان» باعث شده در افسانه‌ها و داستان‌های محلی، پیریت به‌عنوان سنگی با قدرت جادویی و آموزشی شناخته شود.

استفاده در انرژی درمانی

باور بر این است که پیریت می‌تواند تمرکز ذهن، اعتماد به نفس و انگیزه فردی را افزایش دهد.

برخی درمانگران انرژی توصیه می‌کنند که پیریت به‌عنوان سنگ حفاظت در برابر استرس و انرژی‌های منفی همراه فرد باشد.

گفته می‌شود که قرار دادن پیریت در محیط کار یا منزل می‌تواند باعث تقویت توانایی حل مسئله و تصمیم‌گیری شود.

نقش در مدیتیشن و معنویت

در مدیتیشن، پیریت به‌عنوان سنگی که انرژی زمین را منتقل می‌کند مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اعتقاد بر این است که پیریت با ارتباط با چاکرای دوم و سوم بدن باعث افزایش انرژی و خلاقیت می‌شود.

هشدارها

باید توجه داشت که اثرات معنوی و درمانی پیریت بر اساس باورهای سنتی و تجربیات شخصی است و هیچ تأیید علمی قطعی برای خواص درمانی آن وجود ندارد.

نگهداری طولانی مدت در محیط مرطوب می‌تواند باعث اکسید شدن و تغییر رنگ سنگ شود، که بر زیبایی و ارزش کلکسیونی آن تأثیر می‌گذارد.

✅ جمع‌بندی: پیریت در فرهنگ و انرژی درمانی، نمادی از ثروت، حفاظت و انگیزه‌بخشی است و همچنان به عنوان سنگی محبوب در میان علاقه‌مندان به سنگ‌های معنوی و کلکسیونی شناخته می‌شود.

۱۱. نحوه نگهداری و تشخیص پیریت اصل از تقلبی

با توجه به ارزش کلکسیونی و زیبایی پیریت، تشخیص نمونه اصل از تقلبی و نگهداری صحیح آن اهمیت زیادی دارد.

روش‌های تشخیص پیریت اصل

سختی و خط:

پیریت سخت‌تر از طلا است و روی شیشه خط می‌اندازد.

خط پیریت معمولاً سیاه مایل به سبز یا خاکستری است، در حالی که طلا خط ندارد یا زرد روشن باقی می‌ماند.

وزن و چگالی:

پیریت سبک‌تر از طلاست؛ نمونه‌های کوچک آن وزن کمتری نسبت به طلای هم‌اندازه دارند.

شکل بلور و سطح سنگ:

بلورهای مکعبی یا چندوجهی منظم از نشانه‌های پیریت هستند.

سطح فلزی و درخشان، اما شکننده است و به راحتی با ناخن یا ابزار سخت خرد می‌شود.

واکنش شیمیایی:

پیریت در تماس با رطوبت و اکسیژن کم‌کم اکسید شده و بوی گوگردی تولید می‌کند.

تماس با اسید رقیق منجر به آزاد شدن گاز گوگردی می‌شود (تست شیمیایی در آزمایشگاه).

تست آهنربا:

پیریت کمی خاصیت مغناطیسی دارد، اما نه به اندازه آهن خالص.

اگر نمونه به شدت به آهنربا جذب شود، احتمالاً فلز دیگری در آن وجود دارد.

نکات مهم برای نگهداری پیریت

خشکی و تهویه: پیریت را در محیط خشک نگهداری کنید تا از اکسید شدن جلوگیری شود.

دور از مواد شیمیایی قوی: تماس با اسیدها و رطوبت زیاد باعث تغییر رنگ و آسیب به سنگ می‌شود.

پوشش محافظ: نمونه‌های کلکسیونی بهتر است در جعبه‌های شیشه‌ای یا کیسه‌های پارچه‌ای نرم نگهداری شوند.

تمیز کردن: با پارچه خشک یا برس نرم، گرد و غبار سطحی را پاک کنید؛ از آب و مواد شوینده قوی خودداری شود.

✅ نتیجه: شناخت ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و ظاهری پیریت، همراه با نگهداری صحیح، باعث حفظ زیبایی و ارزش سنگ می‌شود و از آسیب‌های طولانی‌مدت جلوگیری می‌کند.

۱۲. جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

پیریت، با رنگ طلایی و درخشش فلزی خود، یکی از کانی‌های پرجاذبه و شناخته‌شده در دنیا است. این سنگ که با نام «طلای ابلهان» نیز مشهور است، نه تنها از نظر ظاهری شباهت‌هایی به طلا دارد، بلکه در طول تاریخ کاربردهای متنوع صنعتی، علمی و فرهنگی یافته است. از استفاده در تولید اسید سولفوریک و گوگرد گرفته تا حضور در زیورآلات، کلکسیون‌های سنگی و حتی باورهای معنوی، پیریت جایگاهی منحصربه‌فرد دارد.
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی آن، مانند سختی بالا، شکل بلوری مکعبی، رنگ خط مشخص و واکنش شیمیایی با رطوبت، باعث می‌شود که به راحتی از طلا یا دیگر کانی‌ها تشخیص داده شود. همچنین، نگهداری صحیح و آگاهی از نحوه تشخیص پیریت اصل، اهمیت زیادی برای حفظ ارزش کلکسیونی و زیبایی سنگ دارد.
در نهایت، پیریت نه تنها یک کانی زمین‌شناسی مهم است، بلکه نمادی از زیبایی، خلاقیت و انرژی مثبت در فرهنگ‌ها و باورهای سنتی به شمار می‌آید. این سنگ نشان می‌دهد که حتی کانی‌هایی که ارزش مالی بالایی ندارند، می‌توانند نقش فرهنگی، علمی و هنری بسیار مهمی ایفا کنند و توجه انسان‌ها را در طول تاریخ به خود جلب کنند.